Twitter

Dziś parę słów o haitańskiej bogini Erzulie Dantor jako metamorfozie naszej Matki Boskiej Częstochowskiej, o Matce Boskiej Ekologicznej na obrazie brytyjskiego malarza Chrisa Ofili a także odpowiedź na pytanie dlaczego Czarna Madonna jest czarna?

Podobny wpis: Erzulie Dantor – Black Madonna made in Poland

Charakterystyczną cechą kultu Matki Boskiej jest to, że Matka Boska ma bardzo wiele postaci, albo nawet – że jest bardzo wiele różnych Matek Boskich: Matka Boska Częstochowska, Matka Boska Ostrobramska, Matka Boska Kodeńska itd., a także Matka Boska Fatimska, Matka Boska z Guadelupe itd. – a każda z nich związana jest nierozłącznie ze świętym obrazem.

Do tego doszło, że nawet w jednym z odcinków popularnego serialu „Świat według Kiepskich” zaciek na suficie z rozlanego gąsiora z winem uznany został za objawienie Matki Bożej pod postacią Matki Boskiej Kiepskiej lub konkurencyjnej wobec niej Matki Boskiej Paździochowej. Nie jest to tylko przejaw niesubordynowanej religijności ludowej, bo nawet na szczytach Kościoła nadaje się poszczególnym Matkom Boskich pewną odrębną realność, skoro obowiązuje oficjalnie wersja, że Jan Paweł II przeżył zamach dzięki Matce Boskiej Fatimskiej, a nie Matce Boskiej w ogóle.

Polecam także mój wpis „Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej czyli Czarna Madonna„.

Dlaczego Matek Boskich jest wiele, a Jezus Chrystus jest jeden?

Czy jest jakaś podstawa teologiczna, która by uzasadniała takie rozmnożenie Matek Boskich w sytuacji, gdy np. Jezus Chrystus pozostaje w chrześcijańskim kulcie religijnym w zasadzie jedną i tą samą postacią? Myślę, że jest – jest nią mianowicie pojęcie Oblubienicy Chrystusa jako bytu zbiorowego (Kościoła, Nowego Jeruzalem), który ma Jednego Oblubieńca. W tym wyobrażeniu łączy się w jedno Matka Chrystusa z jego Oblubienicą. W dalszej konsekwencji prowadzi to do faktycznej wielości Chrystusów, a rozwiązaniem całej zagadki jest policentryczność Nowego Jeruzalem – każdy z jego mieszkańców sam dla siebie jest Chrystusem Oblubieńcem, a wszyscy pozostali łącznie są dla niego Oblubienicą.

Bóstwo jako obrazowa postać wyłaniająca się z nieświadomości

Warto też w kontekście kultu Matki Boskiej dodać, że za sprawą takich pojęć jak pogaństwo, bałwochwalstwo czy też monoteizm mamy skłonność do traktowania wielości bóstw w innych niż nasza tradycjach religijnych jako fikcji, wymysłów. Bardzo niesłusznie. Jest raczej tak, że świat duchowy stanowi szerokie „energetyczne spektrum”, które jest czymś jak najbardziej realnym, a jego poszczególne pasma czy też fragmenty przetwarzane są przez nieświadomy umysł różnych przedstawicieli ludzkości – co bardziej uzdolnionych w dziedzinie odbierania subtelnych impulsów. W ten sposób powstają wyobrażenia bóstw czy też symbole religijne – wynurzając się z nieświadomości, mają one też siłę oddziaływania na nieświadomość. Nie trzeba chyba dodawać, że obrazowa postać, jaką przybierają dla człowieka te energie, zależy w istotnym stopniu od czasu i miejsca – nabiera, żeby tak rzec, „kolorytu lokalnego”.

W odpowiedzi na pytanie, dlaczego Czarna Madonna jest czarna, nie należy więc poprzestawać na takich wyjaśnieniach, że werniks sczerniał, czy też że dym ze świec okopcił obraz. Istotniejsze jest, dlaczego taki właśnie wizerunek Matki Boskiej stał się przedmiotem tak potężnego kultu?

Co symbolizuje czarne oblicze Madonny?

Zastanówmy się nad przeciwstawieniem „jasne – ciemne”. Sanktuarium z obrazem Czarnej Madonny znajduje się na Jasnej Górze, a chrześcijaństwo zasadniczo eksponuje w jednostronny sposób jasny aspekt bóstwa – to, co ciemne, mroczne, wyrzuca poza jego obręb i usamodzielnia jako coś, co jest od diabła. Zarazem jednak pracuje usilnie nad świadomością wiernych w tym kierunku, żeby wpoić im poczucie własnej grzeszności, tak by w samych sobie odnajdowali ten ciemny kolorek. W rezultacie, patrząc na świętą ikonę Czarnej Madonny, nieświadomie utożsamiają ją oni ze swoją własną ciemną stroną, którą trudno by im było rozpoznać w wizerunku Jezusa Chrystusa. Dzięki temu czują się u niej tak jakby u siebie, podczas gdy na łonie Chrystusa są na terenie zasadniczo obcym.

Matka Boska a sprawy kobiece

Wiadomo, że latynoskie dziewczęta modlą się do Matki Boskiej słowami: „O Ty, która poczęłaś bez grzechu, spraw, żebyśmy mogły grzeszyć bez poczęcia”. Jeżeli dodatkowo wizerunek Matki Boskiej jest ciemny, to taka logika staje się tym bardziej naturalna, zwłaszcza że poczęcie bez grzechu podświadomie zawsze budzi jakieś wątpliwości, a od drugiej strony biorąc, perspektywa zachowania dziewictwa pomimo jego utraty – wzorem Najświętszej Panienki – może być nader kusząca dla tych dziewcząt, zapewne skądinąd bardzo religijnych. Nota bene ślady wątpliwości co do dziewictwa Maryi udało mi się odnaleźć na jednym z sześciu obrazów Fra Filippo Lippi, przedstawiających Zwiastowanie. 

Haitańska Erzulie Dantor jako metamorfoza Matki Boskiej Częstochowskiej

To, o co mi tu chodzi, przybrało najbardziej wyraźną postać w kulcie Erzulie Dantor na Haiti, będącej metamorfozą na haitańską modłę naszej częstochowskiej Czarnej Madonny, której wizerunek dotarł tam na przełomie XVIII i XIX wieku za sprawą polskich żołnierzy napoleońskich. Poza związkiem, w jaki weszła ona z praktykami voodoo, stała się tam ona także patronką lesbijek i prostytutek. Trudno powiedzieć, na ile wówczas plugawy był język dzielnych polskich wojaków, ale gdyby zastosować do nich obecne standardy, to otrzymalibyśmy obraz czcicieli Matki Boskiej, którzy co drugie słowo mówią „kurwa mać”. Nietrudno było więc chyba tubylcom połączyć jedno z drugim w wyobrażeniu Matki Boskiej jako patronki prostytutek. Można przeczytać w Internecie ciekawy artykuł na ten temat Erzuli Dantor i Matka Boża Częstochowska

Haitańska Matka Boska Częstochowska – obraz Erzulie Dantor Christy Freeman

Wizerunek Czarnej Madonny z dużą siłę działa na wyobraźnię artystów, czego świadectwem jestwspółczesny obraz brytyjskiego malarza Chrisa Ofili (ur. 1968):

Matka Boska – Święta Maria Panna (The Holly Virgin Mary), 1996, 243.8 cm x 182.9 cm.

Kontrowersję wzbudził fakt, że do malowania tego obrazu użyte zostały m.in. odchody słonia, ale nie przeszkodziło to, oczywiście, w jego sprzedaży za 2.9 mln £ (4.6 mln $).

Afrykańska Czarna Madonna jako Wielka Matka

Niewątpliwie Chris Ofili w swoim przedstawieniu Marii Panny nawiązuje do kultu Wielkiej Matki, który raczej nie ma nic wspólnego z kultem dziewictwa w zwykłym znaczeniu. Ale już związek Wielkiej Matki z dziewiczą przyrodą nie powinien budzić wątpliwości. W tym kontekście wizerunki odchodów słonia otaczające Madonnę mogą sugerować, że jest to Matka Boska Ekologiczna – ekologiczny charakter matriarchatu zostaje tu przeciwstawiony nie ekologicznej naturze patriarchatu, który przyrodę gwałci i pozbawia dziewiczości, a zamiast naturalnego nawozu stosuje na koniec nawozy sztuczne, na których uprawia żywność zmodyfikowaną genetycznie.

Wielkość słonia jako producenta ekologicznego nawozu dobrze się komponuje z wielkością Wielkiej Matki, natomiast motyw odchodów w powiązaniu z sakralnym charakterem obrazu oznacza, że w bóstwie żeńskim bez większego problemu łączy się to, co wysokie i wzniosłe, z tym, co niskie i przyziemne.

Męskie bóstwo jest, oczywiście, umieszczone wysoko w niebie – jak najdalej od wszelkich odchodów. Ale przecież my, ludzie, tak samo jak słonie robimy kupę i dlatego Matka Boska w takim otoczeniu to postać, która nas lepiej rozumie niż Ojciec w Niebie. Mamy z nią znacznie lepsze porozumienie i dlatego, nawet kiedy chcemy zwrócić się do Ojca w Niebie, chętnie widzimy Matkę Boską w roli pośredniczki.

Opis obrazu

Na obrazie zauważamy złociste promienie wokół głowy ciemnoskórej Maryi, niżej zaś, zwłaszcza z tyłu, tło staje się czerwone. Jej ciało ma właściwie brunatną barwę ziemi i jest dość nieforemne. Bardziej harmonijny kształt ma jej błękitna szata, na której uformowały się jakby liście. W doborze kolorów można doszukać się odniesień do żywiołów: ciemny brąz to ziemia, czerwień oznacza ogień, a błękit wodę. Te żywioły wchodzą ze sobą w interakcję: ognista energia złagodzona zostaje przez wodę, a produktem końcowym jest światło wokół głowy, symbolizujące ducha wyłaniającego się z przyrody. Ta Matka Boska rodzi więc Boga głową, jak Zeus Atenę. I wszystko to jest słuszne, łącznie z tym, że odchody słoni powracają wciąż do jej ciała.