Twitter

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali to drugie jego dzieło na ten temat, które omawiam (patrz: Obraz „Chrystus św. Jana od Krzyża” Salvadora Dali jako wyobrażenie Ducha Świętego).

Również i w tym wypadku przedstawienie tematu jest – jak zawsze u Salvadora Dali – na wskroś oryginalne. Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali ma zresztą także inną nazwę – „Corpus hypercubus”. To, że Salvador Dali sięga tu po formę sześcianu (kubus), ma zapewne jakieś odniesienie do kubizmu, ale przede wszystkim ma podstawę w spekulacjach na temat symbolicznego znaczenia sześcianu. Ciekawe, że motyw sześcianu pojawia się też w związku z Chrystusem na obrazie z całkiem innej epoki (patrz: Prezydent Duda w Watykanie i obraz „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino). Natomiast w malarstwie współczesnym temat ukrzyżowania podejmował także Francis Bacon (patrz: Obraz „Ukrzyżowanie” Francisa Bacona, analiza i interpretacja) oraz Zdzisław Beksiński.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali oparty jest, jak wspomniałem, na mistycznej spekulacji. Oto co pisze na ten temat sam artysta:

Hiperkubiczny krzyż, na którym Ciało Chrystusa (Corpus Christi) staje się metafizycznie dziewiątym sześcianem (kubusem) zgodnie z regułami, które sformułował Juan de Herrera, budowniczy Escorialu – zainspirowany przez Raimunada Lullusa – w swojej rozprawie na temat formy sześcianu.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali, 1954 (Corpus hypercubus), olej na płótnie, 194.5 x 124 cm, The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – cztery sześcianiki

Zacznijmy od tego, co najłatwiejsze do interpretacji. Otóż obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali przedstawia Ciało Chrystusa z rozłożonymi ramionami (jak w przedstawieniach Ukrzyżowania) tak jakby przytwierdzone było ono do jednego z boków sześcianu trzema sześcianikami w jego trzech rogach. Czwarty sześcianik – w czwartym rogu – jest w odróżnieniu od pozostałych oddalony od ciała. Jego odpowiednikiem jest Gala w lewym dolnym narożniku obrazu, którą Salvador Dali traktował jako swoje dopełnienie. Można się więc domyślić, że ten ukrzyżowany mężczyzna to sam Salvador Dali.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – kim była Gala dla Salvadora Dali

Oto, co Salvador Dali mówi o Gali:

Gala dała mi w najprawdziwszym znaczeniu tego słowa strukturę, której mi brakowało w życiu. Ja istnieję tylko w worku pełnym dziur, miękki i niewyrazisty, wciąż poszukujący mojej podpory. Przytulając się do Gali, znalazłem kręgosłup, a kochając ją, napełniłem moją skórę. Moje nasienie aż do tej pory szło na marne wskutek masturbacji i zostało niejako rzucone w nicość. U Gali ponownie je odzyskałem, dzięki niemu powtórnie zostałem ożywiony. Myślałem najpierw, że ona mnie pożre, ale faktycznie nauczyła mnie wchłaniać rzeczywistość. Kiedy sygnowałem swoje obrazy «Gala-Dali», nadawałem tylko imię egzystencjalnej prawdzie, ponieważ bez mojego bliźniaka, Gali, już bym nie istniał.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – cztery sześcianiki jako archetyp Jaźni

Cztery sześcianiki liczone jako 3 + 1 można rozumieć jako Jungowski archetyp Jaźni – cztery elementy, z których jeden odstaje od pozostałych. W Chrystusowym kontekście, jaki wprowadza obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali, nasuwa się w naturalny sposób skojarzenie liczby 3 z Trójcą Świętą. Dwoma najczęściej wskazywanymi dopełnieniami Trójcy są zaś Matka Boska jako brakujący element żeński albo Diabeł jako to, co pozwala odróżnić Dobro od Zła.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – Heglowskie wyjaśnienie struktury 3 + 1

Ale jest też czysto logiczne wyjaśnienie tego archetypu, nawiązujące do Heglowskiego odróżnienia trzech momentów pojęcia, z których jeden jest podwojony. Skoro mówimy o Jaźni, to sprowadzając zagadnienie na dobrze wszystkim znany grunt zwykłej ludzkiej tożsamości określanej zaimkiem Ja, można powiedzieć, że Ja jest po pierwsze czymś jednostkowym – i w tym sensie moje Ja jest z natury rzeczy jedno jedyne – po drugie jest ono czymś ogólnym, co znaczy, że każdy człowiek istnieje sam dla siebie jako Ja, a po trzecie moje Ja jest dla mnie czymś ogólnym a nie tylko jednostkowym tylko o tyle, o ile istnieje dla mnie realnie jakieś inne Ja, mianowicie jakieś Ty. Co więcej, w znacznej mierze sam dla siebie jestem Ja, o ile odróżniam się od jakiegoś innego Ja, wchodząc z nim w relację.

Jeszcze prościej można to określić na gruncie biologii. Ten oto Ja jestem osobnikiem rodzajuhomo sapiens, który wszakże reprodukuje się i trwa dzięki temu, że jedne osobniki są kobietami a inne mężczyznami. Czyli de facto jestem albo mężczyzną, albo kobietą i w tym sensie nie jestem całym rodzajem ale tylko jego połową. Jeżeli jestem mężczyzną, to czwartym elementem omawianej struktury jest kobieta, a jeżeli jestem kobietą, to czwartym elementem będzie mężczyzna. Dzięki Jungowi wiemy nawet, że w psychice mężczyzny istnieje też wewnętrzna kobieta (anima), a w psychice kobiety – wewnętrzny mężczyzna (animus).

Rozpatrując pod tym kątem obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali, dość łatwo jest nadać konkretniejsze znaczenia wszystkim czterem sześcianikom. Lewy dolny to Ty (Gala), kobieta, Matka Boska, prawy dolny to Ja (Salvador Dali) jako mężczyzna, Bóg Ojciec, prawy górny to Ja jako jednostka, Syn Boży (choć płeć nie ma tu znaczenia), lewy górny to ja jako coś ogólnego, Duch Święty jako duchowe kontinuum, w którym istnieją wszystkie jednostkowe ja. Dwa dolne sześcianiki reprezentują poziom genitalny, natomiast dwa górne – poziom serca, uczuć wyższych.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – Chrystus jako dziewiąty sześcian

Co się tyczy znaczenia archetypu 8 + 1 = 9, do którego nawiązuje obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali, jako że Ciało Chrystusa umieszczone jest na krzyżu zbudowanym z ośmiu sześcianów, to zapewne chodziło mu o to, żeby krzyż był bardziej trójwymiarowy, tzn. żeby poza tradycyjnymi kierunkami w dół – w górę i w lewo – w prawo zaznaczone były jeszcze kierunki do przodu – do tyłu. Sam Chrystus musi być dodany do całego układu, bo bez niego jako punktu odniesienia, nie wiadomo by było, jak nazwać taki czy inny kierunek, zwłaszcza że cały krzyż wisi w powietrzu. Tak więc z punktu widzenia Salvadora-Chrystusa Gala jest w kierunkach do przodu i w dół. I raczej nie jest ani w prawo, ani w lewo, choć z perspektywy patrzącego na obraz może się wydawać, że jest po prawej ręce Chrystusa. Inaczej mówiąc, Corpus hypercubus Salvadora Dali to układ współrzędnych w przestrzeni trójwymiarowej.

Dodane kierunki do przodu – do tyłu mogą się w sensie symbolicznym odnosić do czasu: kierunek do przodu oznacza ruch ku przyszłości, zaś tym, co za plecami, byłaby przeszłość – na obrazie spowita mrokiem. Gala jest oświetlona i umieszczona na obrazie przed Chrystusem, czyli jakby w przyszłości. Jest ona poniżej niego, ale stoi na prostopadłościennym podwyższeniu, dzięki czemu stopy Chrystusa są na poziomie jej głowy. Wydaje się więc, że obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali wyraża potrzebę, która jest bardzo na czasie – potrzebę uzupełnienia Chrystusowego archetypu elementem żeńskim.

Obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali – Chrystusowa trzynastka

Jeżeli chcemy policzyć razem to wszystko, na co zwróciłem uwagę, analizując obraz „Ukrzyżowanie” Salvadora Dali, to otrzymamy (3 + 1) + (8 + 1) = 4 + 9 = 13. Trzynaście jest skądinąd liczbą Chrystusa jako 1 Chrystus +12 apostołów. Na obrazie jednak czwartym elementem pierwszego omawianego układu jest właściwie Gala i to ona powinna być liczona jako trzynasta, zwłaszcza że stoi na czymś, co można skojarzyć z tym niewykorzystanym lewym dolnym sześcianikiem.