Twitter

Mona Lisa czyli jak zdobyć kobietę – takie ujęcie najsłynniejszego obrazu nie tylko Leonarda da Vinci, ale być może w całej historii malarstwa, przyszło mi do głowy, kiedy zastanawiałem, co jest przyczyną aż tak wielkiej popularności tego dzieła sztuki.

Leonardem da Vinci zajmowałem się już dwukrotnie (zob. Diabeł na fresku Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci oraz Leonardo da Vinci – obraz Pokłon trzech króli). Tematy tych dwóch dzieł były religijne – w odróżnieniu od samego artysty. W przypadku Mony Lisy sytuacja jest nieco podobna – powstała jedna z najbardziej rozpoznawalnych ikon kobiecości w naszej kulturze, mimo że sam Leonardo da Vinci osobiście raczej nie był zainteresowany kobietami.

Mona Lisa czyli jak zdobyć kobietę – cały pomysł tego artykułu polegał na powiązaniu tajemniczego wyrazu twarzy Mony Lisy z tłem, na którym została ona namalowana.

Mona Lisa, obraz Leonarda da Vinci, 1503 – 1506, olej na desce, 53 x 77 cm, Musée du Louvre

Kup teraz: Mona Lisa, obraz na płótnie

Mona Lisa, obraz Leonardo da Vinci

Mona Lisa: podział postaci na część dolną i górną

Młoda kobieta, tytułowa Mona Lisa, siedzi na krześle przy murowanej balustradzie tarasu, której górna krawędź, wyznaczająca złoty podział wysokości obrazu, dzieli jej postać na dwie części – górną, widoczną na tle krajobrazu, i dolną, oddzieloną murem od zewnętrznego świata. W części górnej wyróżnia się jasna twarz i rozświetlony dekolt, w części dolnej jasne są dłonie – lewa spoczywa na poręczy krzesła, a prawa leży na jej nadgarstku – ale sposób ich ułożenia jest taki, że nie chodzi tu wcale o ich wyeksponowanie, ale raczej o to, żeby zasłonić nimi łono.

W ten sposób portret Mony Lisy pokazuje jej podwójność – jako żona należy do męża, jest jakby uwięziona za balustradą i pewna sfera jej życia zastrzeżona jest wyłącznie dla niego, ale jako kobieta ma ona też swoją do pewnego stopnia niezależną od tej roli indywidualność, do której jest znacznie szerszy dostęp, tzn. ma ten dostęp nie tylko jej mąż.

Mona Lisa: być czyjąś żoną to dla mnie za mało

Można, rzecz jasna, zapytać, który aspekt jest istotniejszy. To zależy, oczywiście, od indywidualności kobiety. Dla Mony Lisy z portretu, być może noszącej właśnie w łonie dziecko, które otrzyma nazwisko jej męża, istotniejsza wydaje się ta wolna kobiecość ukazująca się na tle krajobrazu. Efekt oczu patrzących zawsze na widza, bez względu na to, z której strony ogląda on obraz, w połączeniu z zagadkowym uśmiechem, będącym też kunsztownym trickiem malarskim, jest komunikatem, że Mona chętnie wymieni spojrzenie z każdym mężczyzną i wejdzie z nim w milczące porozumienie.

Mona Lisa: woda – serce, do którego niełatwo trafić

Woda, którą widać z tyłu jej głowy, symbolizuje uczucia. Czyichś uczuć nie można posiąść na własność, można co najwyżej kontrolować żonę, by nie szła za głosem serca, ilekroć tylko coś je poruszy. A dawać wyraz uczuciom można przecież w sposób subtelny, „niewinny”, niejednoznaczny, zauważalny jedynie dla ich adresata. Dostępu do wody bronią strome nadbrzeżne skały – to już nie jest balustrada mężowskiego tarasu, ale własne manewry obronne kobiety, która ceni się wysoko i nie chce stać się zbyt łatwą zdobyczą. Ale widać też krętą drogę, którą można dojść pomiędzy skałami do wody, choć tego dojścia na obrazie nie widać. Czyżby gustowała ona w konspiracji, a droga do jej serca była kręta?

Mona Lisa: most – dojście, jakie miał mistrz Leonardo do Mony Lisy?

Po prawej stronie obrazu widać dla odmiany most nad wodą. Są więc też oficjalne drogi dojścia do Mony Lisy. Zapewne malarz malujący jej portret mógłby z nią przebywać godzinami przez wiele tygodni i nie byłoby w tym nic niestosownego. A gdyby mu się ona podobała, to nie spieszyłoby się mu, żeby skończyć obraz. Mistrz Leonardo da Vinci malował ten raczej nieduży portret aż trzy lata. Czy temat tak go nudził, że nie mógł się zmusić do bardziej energicznej pracy, czy też, przeciwnie, działo się między nim a portretowaną coś ekscytującego, co szkoda było przerwać?

Mona Lisa: welon – ta kobieta chyba nie lubiła dosłowności

Jest jeszcze jeden element obrazu, na który warto zwrócić uwagę. Otóż Mona Lisa pokryta jest delikatnym, przezroczystym welonem, który dostrzec można zwłaszcza wokół jej głowy i na krawędzi włosów. Czy ma on jakieś symboliczne znaczenie? Myślę, że tak. Zapewne chodziło o to, żeby pokazać, że ta kobieta nie lubiła dosłowności, wolała, by wszystko było zawoalowane i aluzyjne.