Twitter

Obraz Fałsz kobiety Witkacego (Stanisława Ignacego Witkiewicza) to kolejny przykład artystycznego przedstawienia różnicy między rzeczywistą kobietą a jej skądinąd wziętym wyobrażeniem (por. Jungowska anima na obrazie Rafała Olbińskiego), a także wykorzystania tła do scharakteryzowania namalowanej na nim  postaci (por. Mona Lisa, czyli jak zdobyć kobietę).

Obraz Fałsz kobiety Witkacego jest też bardzo ciekawy jako autoportret Witkacego, zwłaszcza dzięki temu, że widzimy na nim, jak artysta rozumie sens swojej twórczości (por. Jacek Malczewski – Harpia we śnie, chwila tworzenia i czarny kapelusz).

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – Firma Portretowa „S.I.Witkiewicz” i jej Regulamin

Witkacy wykonywane przez siebie portrety dzielił na różne typy i zaznaczał to na nich za pomocą odpowiedniego skrótu. Na portrecie Maryli Grossmanowej (w postaci demona), który artysta ma na tym obrazie przed sobą, widać w lewym górnym rogu (obok podpisu „Witkacy” i daty „Nr 1 1927”) zakreślone kółkiem oznaczenie „T.D.”, co znaczy – „To samo osiągnięte bez żadnych sztucznych środków [100 zł]”. Określenie „to samo” odnosi się do poprzedniego typu:

Typ C, C+Co, ET, C+Co+Et, itp. – typy te wykonywane przy pomocy C₂H₅OH i narkotyków wyższego rzędu – obecnie wykluczone. Charakterystyka modelu subiektywna – spotęgowania karykaturalne tak formalne jak i psychologiczne nie wykluczone. W granicy kompozycja abstrakcyjna, czyli tzw. „Czysta Forma”. [bez ceny]

Natomiast portret Maryli Grossmanowej jako modelki pozującej na tym obrazie Witkacemu, namalowany został w typie A:

 Typ A – Rodzaj stosunkowo najbardziej tzw. „wylizany”. Odpowiedni raczej dla twarzy kobiecych niż męskich. Wykonanie „gładkie”, z pewnym zatraceniem charakteru na korzyść upiększenia, względnie zaakcentowania „ładności”.

Okoliczności powstania tego dzieła i jego ogólny sens opisała Anna Żakiewicz w swojej internetowej Galerii Witkacy (2003). Warto przeczytać, a także zajrzeć do linka Firma Portretowa „S.I.Witkiewicz” i do jej Regulaminu.

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – autoportret z portretem Maryli Grossmanowej, 1927, pastel, papier na płótnie, 115,5 x 184 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Kup teraz: obraz Fałsz kobiety, Witkacy

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – czy pani Maryla Grossmanowa udaje kogo innego niż jest?

W mojej interpretacji dzieło to jest pomyślane tak, że w stronę oglądającego skierowane są trzy spojrzenia: Witkacego, pozującej mu Maryli Grossmanowej i ponadto spojrzenie oczu jej nierealistycznego, zdeformowanego, demonicznego portretu. Jest jeszcze czwarta para oczu, oczy kota, ale kot nie patrzy na widza, lecz na panią Grossmanową.

Obraz Fałsz kobiety Witkacego sugeruje swoim tytułem, że chodzi na nim o różnicę między fałszem a prawdą, fałsz zaś jest właściwy kobiecie. A że sprawa dotyczy portretu kobiety, więc nasuwa się jako pierwsze skojarzenie, że chciałaby ona na nim wyglądać na kogoś innego, niż jest naprawdę. Przybiera więc taką pozę i robi taką minę, żeby wyglądać słodko i niewinnie – i tak ją na obrazie sportretował Witkacy w stylu „wylizanym”, podczas gdy tak naprawdę, w swoim wnętrzu, jest ona drapieżnym demonem, czy też ludzką kocicą, zgodnie z tym, co widać na jej portrecie typu D, który jest obrazem w obrazie.

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – fragment

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – a może Witkacy na obrazie w obrazie maluje nie panią Marylę, ale własne libido?

Ale być może ów portret Maryli Grossmanowej typu D jest wizją skrajnie subiektywną i karykaturalną, odbiciem w krzywym zwierciadle własnego libido Witkacego, a pozująca mu kobieta jest naprawdę taka „wylizana” jak na portrecie? Przecież ramy tego portretu, nad którym pracuje na obrazie Witkacy, są zdecydowanie koślawe. Cóż więc oznaczałby „fałsz kobiety”? Zapewne to, że w istocie cały ten świat mieszczański, którego jest ona wytworem, stał się jej drugą naturą – do tego stopnia, że tej pierwszej kobiecej natury już właściwie w ogóle w niej nie ma: ona niczego nie udaje, po prostu taka właśnie jest. Fałszem byłby więc prymat drugiej natury nad pierwszą, fałszem nie tyle w stosunku do tego, co jest, lecz raczej w stosunku do tego, co być powinno.

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – przyjrzyjmy się, co jest w tle

Zwróćmy uwagę, że tło dla postaci Witkacego stanowią morze, nadbrzeżne skały i chmury na niebie – pierwsza natura. Natomiast tłem dla postaci Maryli Grossman jest wielkie średniowieczne zamczysko z licznymi małymi otworami okiennymi i dwoma wejściami, do których prowadzą strome schody. Dokładniej biorąc, na tle tego zamczyska jest jej głowa. Oznaczać to może, że artysta Witkacy żyje w wolnej przestrzeni, a jego modelka, żona właściciela fabryki guzików, Hugona Grossmana, w zamknięciu. I z tej perspektywy może Witkacy całe jej istnienie postrzegać jako fałsz, natomiast to, co przedstawia na portrecie typu D, jest obrazem kobiety takiej, jaką powinna ona być – oczywiście, jego zdaniem. Tak więc ta na portrecie – z pewnością bardziej w typie demonicy Lilith niż słodkiej Maryi – jest wyobrażeniem „animy” Witkacego. Inaczej mówiąc, Maryla „wylizana” wcale mu się nie podoba, bo „mieszczaństwo”, które ona reprezentuje, wcale nie jest w jego guście, a marzy mu się coś demoniczno-perwersyjnego, gdyż według Witkacego ostatnim azylem dla sztuki jest właśnie perwersja, a sam przecież był programowo artystą. Jego spojrzenie zwrócone w stronę widza zdaje się pytać: No która ci się bardziej podoba, czy ta wylizana mieszczanka, czy ta którą ja narysowałem? Bo mi się bardziej podoba moja wizja.

Obraz Fałsz kobiety Witkacego – tajemniczy kot, wspólnik Witkacego

Jest na tym obrazie jeszcze kot, za plecami Witkacego, spoglądający czujnie na Marylę Grossmanową. Kot, oczywiście, symbolizuje wierność swojej pierwotnej naturze i niezależność – przeciwstawną brakowi własnej godności, charakterystycznemu dla psa, u którego nadrzędna jest wierność nie sobie lecz panu. Pod tym względem Witkacy i kot są do siebie podobni. Owszem, Witkacy sprzedał się, malując portret tej pani, ale nie na tyle, żeby ochoczo tworzyć za 500 (przedwojennych) złotych jej wylizany wizerunek i na tym poprzestać. Dodaje więc coś od siebie, całkiem różnego od jej oczekiwań i oczekiwań jej męża. A kot pilnuje, żeby robiła ona tylko ładną buzię na pokaz i nie zaglądała, co tam Witkacy rysuje. A o tym, że Witkacy to przed nią ukrywa, świadczy jego zaciśnięta dłoń ukryta za plecami. Coś w niej przecież ukrywa