Twitter

Narodziny Wenus Botticellego to jeden z najsłynniejszych obrazów w historii sztuki europejskiej, a zarazem wyraz fascynacji antykiem, który w okresie renesansu powrócił do łask i silnie inspirował artystów.

Oczywiście, Botticelli malował również chrześcijańskie obrazy religijne (zob. Sandro Botticelli – obraz Pokłon trzech króli z roku 1475, Sandro Botticelli – obraz Pokłon trzech króli z roku 1481-1482 oraz Sandro Botticelli – obraz Pokłon trzech króli z 1490-1505 roku), ale tak się złożyło, że jego drugi szlagier, Wiosna, też podejmuje motywy pogańskie (zob. Obraz Wiosna Botticellego – roczny cykl przyrody). Innym słynnym renesansowym obrazem przedstawiającym Wenus jest Śpiąca Wenus Giorgione (zob. Obraz „Śpiąca Wenus” Giorgione czyli boska geometria).

Narodziny Wenus Botticellego w ujęciu astrologicznym

Narodziny Wenus Botticellego są przedmiotem licznych interpretacji, idących w kierunku poszukiwań starożytnego literackiego źródła, do którego nawiązał włoski artysta. Osobiście nie sądzę, żeby to było najważniejsze, ponieważ obraz ten żyje od dawna własnym życiem, raczej zupełnie niezależnym od swego literackiego źródła.

Narodziny Wenus Botticellego, 1484-1486, tempera na płótnie, 1,72 m x 2,78 m, Galeria Uffizi

Kup wydruk na płótnie: Narodziny Wenus, Botticelli

Narodziny Wenus Botticellego – ruch na obrazie i żywioły

Narodziny Wenus Botticellego mają wyraźną dynamikę, na którą składa się działanie, wychodzące z lewej górnej części obrazu, i przeciwdziałanie, widoczne po jego po prawej stronie. Aktywność związana jest na obrazie z żywiołem powietrza, a reakcja na nią ma oparcie na ziemi. W takim polu sił rodzi się Wenus – z żywiołu wody.

Wygląda na to, że Narodziny Wenus Botticellego oparte są na pomyśle zaczerpniętym z astrologii, w której planeta Wenus włada powietrznym znakiem Wagi i ziemnym znakiem Byka, a wywyższenie ma w wodnym znaku Ryb. Dotyczy to w szczególności sposobu przedstawienia wiatru w postaci pary splecionych ze sobą postaci, męskiej i żeńskiej – Wenusjański, powietrzny znak Wagi jako symbol relacji międzyludzkiej, partnerstwa, małżeństwa jest tzw. znakiem podwójnym.

Narodziny Wenus Botticellego – duch i materia

Kierunek działania – od powietrza do ziemi – w kontekście narodzin Wenus nasuwa na myśl akt ożywienia poprzez tchnięcie ducha w materię. Woda byłaby tu fazą pośrednią, nawiązującą zresztą do narodzin Wenus z morskiej piany – piana nie jest wszakże niczym innym jak wodą zmieszaną z powietrzem. W porównaniu z samym tylko powietrzem piana ma oczywiście gęstszą konsystencję, co w sensie symbolicznym przekłada się na różnicę z jednej strony czystego ducha w postaci jasnych myśli, a z drugiej strony uczuć jako niejasnego stanu ducha, z domieszką irracjonalności i zmysłowości.

Ziemska miłość, której boginią jest Wenus, oparta jest na uczuciach, na zaburzonym stanie ducha, jakim jest zakochanie. Ale oparta jest także na biologii. Inna dziedzina przypisana Wenus – piękno i sztuka – wymaga z kolei zmysłowej formy. Wenus na obrazie Botticellego ma nagie ciało, które jest piękne, ale ma też atrybuty związane z płcią, a to znaczy, że jej piękno nie jest czysto duchowe, ale łączy się również ze sferą popędową. Natomiast muszla pod stopami bogini symbolizuje raczej czystą formę, wytworzony przez samą przyrodę jeden z wzorców geometrycznej regularności, na których opiera się również piękno w sztuce.

Przy takiej interpretacji czynność ubranej w kwiecistą suknię kobiety po prawej stronie obrazu nabiera innego znaczenia, niż mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka. Nie jest to akt obyczajowej pruderii, nie chodzi o to, żeby zasłonić nagość jako coś nieprzyzwoitego, czyli nałożyć na przyrodzoną nagość płaszczyk społeczny. Ten gest, wyrażający zamiar przyodziania nagiej bogini, rozumiem raczej jako czynność nadawania jej bardziej konkretnej cielesności od tej, którą zrazu stanowiła jedynie morska piana.

Eteryczność postaci, charakterystyczna dla malarstwa Botticellego, również w sposobie przedstawienia Wenus dochodzi w widoczny sposób do głosu – i nie ma tym nic dziwnego, w końcu maluje on boginię. Ale w tym wypadku chodzi też o coś innego – o pokazanie, jak cielesna materia (kobieta po prawej stronie obrazu, odpowiednik astrologicznego znaku Byka) przyjmuje w siebie tchnienie ducha (dwa wiatry po lewej stronie obrazu, odpowiednik astrologicznego znaku Wagi). Rezultatem jest coś trzeciego – uczucia, których symbolem jest Wenus wywyższona w wodnym znaku Ryb, wyginająca się niczym żagiel, pod wpływem podmuchu dwóch wiatrów, w kierunku szaty w rękach kobiety po prawej stronie obrazu. Ten podmuch sprawia, że Wenus w muszli dobija do brzegu, gdzie się ostatecznie cieleśnie ukonkretni.

Narodziny Wenus Botticellego – miłość w przyrodzie przejawia się w płciowości

Kwiaty, których pełno jest na obrazie, poza tym, że są piękne, to, jak wiadomo, roślinne narządy płciowe, stanowiące naturalny symbol kobiecych organów płciowych. Dwa wiatry tchną jakby kwiatami róż. Ma to dość oczywiste znaczenie – miłość czysto duchowa, jako odnoszenie się do drugiej osoby w sposób absolutnie akceptujący, potrzebuje w swej ziemskiej realizacji silnej stymulacji w postaci popędu seksualnego, który popycha mężczyznę do kobiety, a kobietę do mężczyzny. Wprawdzie w sferze płciowej nie ma stosunku czysto osobowego, bo wzajemna relacja jest zabarwiona cieleśnie, ale od czegoś trzeba przecież zacząć – od miłości takiej, jaka ma miejsce w przyrodzie. I tu wkracza do akcji bogini Wenus.

Na obrazie Botticellego zwraca też uwagę miedziany kolor włosów kobiet. Nie ma w tym nic dziwnego – metalem Wenus jest przecież miedź.