Twitter

Erzulie Dantor czyli Czarna Madonna (Black Madonna) to obraz pędzla Magdaleny Walulik. 

Erzulie Dantor to haitańska metamorfoza naszej Matki Boskiej Częstochowskiej (patrz: Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej czyli Czarna Madonna), której wizerunek dotarł na Haiti na przełomie XVIII i XIX wieku za sprawą polskich żołnierzy napoleońskich. Czarne oblicze częstochowskiej ikony sprawiło, że Haitańczycy szybko uznali ją za „swoją”. Jak to zwykle bywa w przypadku religijnych transferów, Czarna Madonna przywieziona z Europy weszła w interakcję z miejscowym zwyczajami religijnymi, w tym wypadku z praktykami wudu..

O Erzulie Dantor już pisałem (patrz: Matka Boska Ekologiczna, Częstochowska Czarna Madonna i Erzulie Dantor), ale od tego czasu pojawił się nowy jej wizerunek – w Polsce. Tak więc Matka Boska Częstochowska najpierw popłynęła z Polski na Haiti, a następnie powróciła do Polski jako Erzulie Dantor i zainspirowała polską malarkę do stworzenia nowego jej wizerunku. I jest to jej wizerunek na tyle nowy, że mogłaby ona nawet otrzymać jakieś nowe imię – na razie jednak nazywa się Erzulie Dantor. Charakterystyczną cechą kultu Matki Boskiej jest bowiem to, że ma ona bardzo wiele postaci, przydomków albo nawet jest bardzo wiele różnych Matek Boskich, a każda ma swoją własną ikonografię. Jednej z nich – Matce Boskiej Fatimskiej – poświeciłem już nawet osobny artykuł (patrz: Obrazy Matki Bożej Fatimskiej – Salvador Dali „Objawienie Fatimskie”).

Przy analizie obrazu Erzulie Dantor Magdaleny Walulik nie będę rozważał kwestii, jakie są w ogóle charakterystyczne elementy wizerunku Erzulie Dantor i jakie mają one znaczenie w haitańskiej religii, wychodząc z założenia, że obraz powstał w europejskim kręgu kulturowym i ma odpowiednie do tego symboliczne znaczenie.

Erzulie Dantor portrait, oil painting by Magdalena Walulik, 2016, 30 x 40 cm.

Erzulie Dantor, Black Madonna – oil painting by Magdalena Walulik

Erzulie Dantor - ogólny opis obrazu

Erzulie Dantor, czarna Matka Boska – Black Madonna – ma na sobie pełną gwiazd fioletową szatę, symbolizującą nocne niebo. Ale spod tej gwiaździstej szaty prześwieca jasno-niebieska barwa dziennego nieba i podobnie jasno-niebieskie jest tło górnej części obrazu, na którym świeci wokół jej głowy pomarańczowo-złote słońce, wpisane w czerwony ognisty krąg. Błękit nieba widać również na białkach jej oczu, a najbardziej wewnętrzna część chusty, którą ma ona na głowie, pokryta jest żółtymi promieniami słońca na niebieskim tle. Jej twarz jest niby czarna, ale ze złocistym połyskiem. Sukienka jej córeczki ma zaś barwy zorzy porannej, a aureola wokół jej głowy jest złota jak słońce w pełni dnia. Sztylet z rękojeścią zakończoną trupią czaszką ma srebrzystą barwę księżycową, podobnie jak trzy obrączki na serdecznym palcu dłoni i łańcuszek na szyi z czerwonym sercem, w które wbity jest sztylecik.

Interpretacja obrazu Erzulie Dantor

Kluczem do interpretacji obrazu jest okoliczność, że są na nim gwiazdy i słońce, ale nie ma księżyca, będącego przecież naturalnym symbolem pierwiastka żeńskiego. W tej sytuacji ważne się stają wszystkie przedmioty srebrne, gdyż srebro jest metalem przypisanym właśnie księżycowi.

Trzy srebrne obrączki na palcu Erzulie Dantor

Trzy srebrne obrączki na palcu są symbolem trzech mężów Matki Boskiej, która jest poślubiona całej Trójcy Świętej. Skoro Matka Boska jest Matką Syna, będącego Synem Boga Ojca, to z konieczności będzie też ona małżonką Boga Ojca. Jest to małżeństwo kosmiczne – małżeństwo Nieba (Niebiański Ojciec, Uranos) z Ziemią (Ziemska Matka, Gaja). Z drugiej strony, jak wynika z opisu Zwiastowania w Ewangelii Łukasza, Matka Boska, Maryja, poczęła w rezultacie zstąpienia na nią Ducha Świętego – jest więc zarazem małżonką Ducha Świętego. Warto podkreślić, że Maryja w akcie zapłodnienia została „zacieniona” przez „moc Najwyższego. I wreszcie, na poziomie archetypowym – jako Bogini Wielka Matka – ma ona za partnera młodego Boga, który jest zarazem jej Synem i Małżonkiem. Natomiast na gruncie wyobrażeń chrześcijańskich Syn (Chrystus) występuje też jako Oblubieniec, którego Oblubienicą jest Kościół. Jest to chrześcijańska transformacja relacji między Bogiem Jahwe a jego ludem, dokonana przede wszystkim w „Apokalipsie”. Jeżeli interpretować niewiastę na niebie (z księżycem pod stopami, przyobleczoną w słońce i w koronie z dwunastu gwiazd) jako Kościół, to jest ona zarówno Matką Chrystusa, jak i, na koniec – jako Nowe Jeruzalem – jego małżonką.

Srebrny łańcuszek z sercem na szyi Erzulie Dantor

Srebrny łańcuszek na szyi jest symbolem niewoli, czymś w rodzaju obroży. Niewola jest zaś gwałtem zadawanym naturze. Symbolem tego gwałtu i zniewolenia jest sztylet wbity w „zakratowane” serce. Potrzeby kobiecego serca są stłamszone, zlekceważone, a do tego łańcuszek na gardle ma znaczenie zamykania kobiecie ust, nie dopuszczania jej do głosu.

Srebrny sztylet w dłoni Erzulie Dantor

W tej sytuacji sztylet w dłoni jest symbolem walki o wyzwolenie się z zależności, z tego zaobrączkowania, okręcenia łańcuszkiem i „zacienienia”. Ślady walki widać na policzku Erzulie Dantor – jako blizny po nacięciach. A na zwycięski rezultat tej walki wskazuje słońce wokół jej głowy i przebijanie się na wierzch wewnętrznej jasności przesłoniętej nocną szatą jako symbolem „zacienienia”. Trupia czaszka wieńcząca rękojeść sztyletu świadczy o walce na śmierć i życie – panujący dotąd męscy bogowie muszą zginąć, żeby boginie mogły odzyskać należną sobie pozycję. Ale najistotniejsze jest tu to, że kobiece srebro, przybierając postać sztyletu, nabrało zdecydowanie męskiego, „fallicznego”, agresywnego charakteru.

Córeczka Erzulie Dantor

Porównanie matki – Erzulie Dantor – z córką wskazuje na to, że u córki słoneczny krąg wokół głowy jest jaśniejszy niż u matki, a z kolei jej twarz – ciemniejsza. Znaczy to, że na potrzeby walki toczonej przez matkę zostają nieco zachwiane właściwe proporcje i trochę zatarte naturalne różnice, ale docelowo – u córki – wszystko powróci do normy. U córki mamy bowiem po prostu czarną buzię na jasnym słonecznym tle i są to dwie dopełniające się strony różnicy. Natomiast u matki słońce zanurzone jest w czerwonym ogniu i widać na nim krwiste żyłki, a z kolei jej czarna twarz nabrała złocistego połysku.

Obraz Erzulie Dantor a europejskie dziedzictwo kulturowe

Męskie i żeńskie w Septem Sermones ad Mortuos Carla Gustava Junga

Wbrew utartemu stereotypowi Niebiańskiego Ojca i Ziemskiej Matki w duchowym objawieniu, którego doświadczył 100 lat temu Jung i któremu nadał tytuł Septem Sermones ad Mortuos, jest dokładnie na odwrót – mówi się tam o Niebiańskiej Matce i Ziemskim Ojcu, wszelako bez wartościowania: oba bieguny, niebiański i ziemski, są równej mocy i są tak samo ważne. Przejawiają się one w dwóch splatających się ze sobą sferach, którymi są płciowość i duchowość. Płciowość jest ze swej natury bardziej ziemska, a duchowość bardziej niebiańska. Płciowość mężczyzny jest bardziej ziemska, a płciowość kobiety bardziej duchowa, ale z kolei duchowość kobiety jest bardziej ziemska, a duchowość mężczyzny bardziej niebiańska.

W rezultacie nie ma tu prostej symetrii, ponieważ te dwa bieguny u mężczyzny są bardziej oddalone od siebie, a u kobiety – bardziej do siebie zbliżone. Kobieta jest więc z natury bardziej scalona, a mężczyzna – bardziej rozszczepiony. Jeżeli więc Erzulie Dantor na obrazie Magdaleny Walulik sięga po atrybuty męskie w postaci sztyletu i słońca, to jest w nich od razu pewien symboliczny kompromis pomiędzy rodzajem materiału a formą: w żeńskiej formie kręgu występuje męska energia złocistego słońca, a w męskiej formie sztyletu żeńska energia srebrzystego księżyca.

Męskie i żeńskie w Liber Legis Aleistera Crowleya

Również w innym objawieniu z początku XX wieku – w Liber Legis Crowleya – niebo jako sklepienie niebieskie jest żeńskie i nazywa się Nuit, a przeciwstawnym pierwiastkiem męskim jest punktowe centrum o imieniu Hadit. Na obrazie Erzulie Dantor Magdaleny Walulik postać sklepienia niebieskiego ma jej pokryta gwiazdami chusta na głowie, a punkt reprezentuje czubek ostrza sztyletu, z drugiej zaś strony każda gwiazda na jej chuście. W tym sensie pokryta gwiazdami chusta Erzulie Dantor jest symbolem Nowego Jeruzalem – kolektywnej Oblubienicy Chrystusa, którego symbolem jest Słońce. Należy jednak zauważyć, że każda gwiazda jest sama w sobie i dla siebie tym samym co Słońce jako tylko jedno (Oblubieniec). Oblubienicą jest zaś dla każdego wielość gwiazd jako innych słońc.

Na koniec dodam jeszcze, że w skład panteonu bóstw czczonych w religii voodoo oprócz Erzulii Dantor wchodzą również inne Erzulie, z których bardzo ważna jest jej siostra Erzulie Freda Dahomey, bogini miłości i szczęścia.

Poniżej inny obraz tej samej autorki: Erzulie Freda Dahomey

Erzulie Freda oil painting by Magdalena Walulik