Twitter

Dziś Tintoretto i obraz „Zmartwychwstanie Chrystusa”. Jacopo Tintoretto – włoski malarz i rysownik okresu manieryzmu, jeden z głównych przedstawicieli szkoły weneckiej XVI wieku, który wywarł wpływ na El Greco, autor wielu obrazów o tematyce religijnej.

Namalował kilka wersji Zmartwychwstania, podobnie jak kilka wersji Ostatniej Wieczerzy (patrz: Galeria obrazów „Ostatnia Wieczerza”). O Zmartwychwstaniu pisałem we wpisie Prezydent Duda w Watykanie i obraz „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino.

Wersja Zmartwychwstania Chrystusa Tintoretta, którą omawiam w tym artykule, niesie z sobą problem natury estetycznej i koncepcyjnej, przed którym staje malarz, kiedy ma na obrazie uwiecznić fundatora albo jakaś inną postać niezwiązaną bezpośrednio z tematem. Prawdziwy artysta nie podchodzi do zadania mechanicznie na zasadzie: zleceniodawca płaci i wymaga, więc domaluję mu na obrazie wszystko, co zechce, nie przejmując się, czy z sensem, czy bez sensu. Tego typu dzieło już raz omawiałem, mianowicie jedną z wersji Zwiastowania, jaką namalował Fra Filippo Lippi (obraz Zwiastowanie Fra Filippo Lippi).

Tintoretto: Zmartwychwstanie Chrystusa, 1565, olej na płótnie, 350 x 230 cm (bez dodanej dolnej części), San Cassiano, Wenecja

 Tintoretto, Zmartwychwstanie, kup obraz drukowany

Opis obrazu Tintoretto „Zmartwychwstanie Chrystusa”

Obraz Tintoretto „Zmartwychwstanie Chrystusa” znajdujący się w kościele San Cassiano w Wenecji tylko pozornie dotyczy Zmartwychwstania Chrystusa. To prawda, że centralną postacią na górze obrazu jest zmartwychwstały Chrystus, z chorągwią w lewej dłoni, otoczony świetlistą aurą i unoszący się nad otwartym kamiennym grobem. Jeden z żołnierzy, którzy mieli pilnować grobu, oparł się na nim i śpi – wszystko to należy do ikonograficznego standardu, nawiązującego do „Ewangelii według świętego Jana” (grób w ogrodzie nieopodal Golgoty) i „Ewangelii według świętego  Mateusza” (straż postawiona do pilnowania grobu).

Ale malując obraz dla kościoła San Cassiano w Wenecji, który był zresztą jego kościołem parafialnym, Jacopo Tintoretto na dole obrazu umieścił patronów kościoła: po lewej stronie świętego Kasjana jako biskupa Imoli, w infule na głowie i z pastorałem w prawej dłoni, a po prawej stronie świętą Cecylię, trzymającą w złożonej na piersi prawej dłoni palmę męczeństwa. Otóż właściwą bohaterką obrazu jest święta Cecylia.

Dlaczego bohaterką obrazu Tintoretta „Zmartwychwstanie Chrystusa” jest święta Cecylia?

Na jakiej podstawie tak twierdzę? Po pierwsze, w środkowej części obrazu na dole, pod samym grobowcem, piękna anielica w niebieskiej szacie gra na małych, przenośnych organach, mając za pomocnika amorka, pracującego przy miechu. Święta Cecylia jest patronką muzyki, a wskutek błędnego odczytania opisu jej męczeństwa przypisywano jej grę na organach – tak więc cały środek dolnej części obrazu odnosi się do świętej Cecylii.

Po drugie, zarówno sam Chrystus, jak i w zasadzie wszystkie cztery otaczające go amorki patrzą na świętą Cecylię. Również oba wieńce z kwiatów lilii są przeznaczone dla niej jako dziewicy. Po trzecie, pozycja jej ciała wskazuje na to, że wyginając ciało do tyłu otwiera ona dostęp wprost do swego serca światłości bijącej od Chrystusa

Po trzecie, jej partner, święty Kasjan, jest całkowicie ignorowany przez pozostałe postacie, a dziwaczna pozycja jego ciała wydaje się dokładną odwrotnością pozycji świętej Cecylii. Święty Kasjan kieruje się ku Chrystusowi wyłącznie przodem głowy, całą resztę wycofując do tyłu. W dodatku pomiędzy nim a Chrystusem znajduje się śpiący żołnierz, a nad jego głową widzimy fragment nagiego torsu mężczyzny, który lewą ręką chwyta się za głowę, ale robi to od prawej strony, wystawiając do widza łokieć. Na bicepsie ma zaś opaskę z dziwnymi frędzlami na górze. Łączy go ze świętym Kasjanem dziwaczność pozycji, kontrastująca z niezwykle harmonijną pozycją ciała Chrystusa.

Kilka informacji o świętej Cecylii i świętym Kasjanie przedstawionych na obrazie Tintoretta „Zmartwychwstanie Chrystusa”

Święta Cecylia z Rzymu żyła na początku III wieku (zmarła męczeńską śmiercią ok. 230-231 roku). Jako chrześcijanka złożyła ślub czystości, a zmuszona do małżeństwa z poganinem Walerianem nie uległa mu, lecz nawróciła zarówno jego jak i jego brata, Tyburcjusza. Wszyscy troje ponieśli męczeńską śmierć. Dla symboliki wykorzystanej na obrazie istotna jest „Złota legenda” Jakuba de Voragine, zgodnie z którą Cecylia w czasie nocy poślubnej wyznała Walerianowi, że towarzyszy jej anioł, którego może on zobaczyć tylko wtedy, kiedy się ochrzci. I faktycznie, kiedy Walerian się ochrzcił, zobaczył anioła z dwoma wieńcami z lilii i z róż. I anioł, wręczając im te wieńce, powiedział: „Te wieńce przez zachowanie czystości zachowajcie nietknięte, bom je wam od Boga przyniósł”. Wiemy więc, dlaczego na obrazie są wieńce, a Tintoretto precyzuje, że są one od Chrystusa.

Natomiast święty Kasjan był, zgodnie z legendą, nauczycielem w Imoli, zabitym przez swoich pogańskich uczniów w roku 304 roku za pomocą rylców do pisania. Jest patronem stenografów. Tak więc na obrazie Tintoretta „Zmartwychwstanie Chrystusa” mamy poniekąd konfrontację muzyki ze stenografią, w której stenografia przegrywa z kretesem.

Męsko-żeński aspekt relacji Chrystusa i świętej Cecylii na obrazie Tintoretta „Zmartwychwstanie Chrystusa”

Ale święta Cecylia to nie tylko patronka muzyki, lecz również niezłomna dziewica. W tym aspekcie zwracają uwagę męskie walory Chrystusa zwróconego ku świętej Cecylii. Nie ma tu żadnej sprzeczności, bo przecież śluby czystości składają oblubienice Chrystusa. Ich stosunek do Chrystusa jest jak najbardziej erotyczny, ale jest to erotyka wysublimowana, tak jak zresztą wysublimowana jest cielesność ciała, w którym zmartwychwstał Chrystus. Co się zaś tyczy cielesności świętej Cecylii, to i ona najwyraźniej została przemieniona, skoro podają, że ciało Cecylii odnaleziono w 822 roku w nienaruszonym stanie w katakumbach św. Kaliksta, skąd przeniesiono je do Bazyliki NMP, wybudowanej na miejscu domu świętej Cecylii. Oczywiście męskie walory Chrystusa są bez żadnego związku ze świętym Kasjanem, co dodatkowo marginalizuje rolę tego świętego na obrazie Tintoretta „Zmartwychwstanie Chrystusa”.