Twitter

Angielski malarz Edward Burne-Jones (1833-1898), czołowy przedstawiciel prerafaelitów, uważany jest dzisiaj za jednego z największych malarzy brytyjskich XIX wieku.

Jego akwarela zatytułowana „Miłość wśród ruin” sprzedana została na aukcji Christie’s London w 2013 roku za rekordową cenę niemal 23 milionów dolarów. Wprawdzie w tym okresie tematyka religijna od dawna już nie była dominującym wątkiem w sztuce, ale właśnie prerafaelici programowo nawiązywali do epoki, kiedy było inaczej, tzn. do średniowiecza i do wczesnego renesansu, a sam Burne-Jones miał skłonności mistyczne i interesował się teologią. Prerafaelici byli stowarzyszeniem artystycznym założonym w Londynie w 1848 roku przez studentów Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych Johna Everetta Millaisa, Williama Hunta, braci Dantego i Williama Rossettich oraz wielu malarzy, rzeźbiarzy i literatów. Ugrupowanie prerafaelitów wzięło swą nazwę od włoskich malarzy renesansowych (Giotto, Fra Angelico), na których grupa pragnęła się wzorować. Prerafaelici występowali przeciwko akademickiej sztuce wiktoriańskiej pragnąc tworzyć sztukę moralnie odrodzoną, a za swoich mistrzów uważali twórców epoki wczesnego renesansu włoskiego. Program prerafaelitów czerpał z poglądów Johna Ruskina i Williama Blake’a. Chyba najbardziej znanym obrazem prerafaelitów jest obraz Johna Everett Millais „Ofelia”.

Prerafaelici: John Everett Millais, Ofelia

John Everett Millais, Ofelia

Kup wydruk na płótnie obrazu John Everett Millais, Ofelia

„Adoracja magów” Edwarda Burne-Jonesa, czołowego przedstawiciela prerafaelitów, (obraz i gobelin) to przykład secesyjnej ornamentyki, której wpływom ten artysta również ulegał. Dlatego tym gobelinem zakończę omawianie tematu pokłonu trzech króli w sztuce europejskiej w wariancie, w którym trzej królowie mają na głowach aureole.

Prerafaelici, Edward Burne-Jones, Adoracja magów (Pokłon trzech króli), 1904, gobelin, 258 x 377 cm

Kup wydruk na płótnie obrazu Edward Burne-Jones, Adoracja magów

Opis obrazu

Centralną postacią jest anioł z gwiazdą w dłoniach i przymkniętymi oczami, pomiędzy Świętą Rodziną po lewej stronie, a grupą trzech króli po prawej stronie. Anioł unosi się trochę ponad ziemią porośniętą kwiatami niby rajski ogród. Po prawej stronie (wokół anioła i trzech króli) dominują białe lilie, po lewej (wokół Świętej Rodziny) – czerwone róże. Na drugim planie widać ciemny las nagich drzew. Poszycie lasu jest niebieskie i przypomina trochę chmury albo podnoszącą się sponad traw mgłę.

Maryja z Dzieciątkiem siedzą w małej altanie, która na dole jest plecionym fotelem, a na górze zwieńczona jest słomianą strzechą. Maryja jest smutna i ma spuszczone oczy. Pod spodem ma czerwono-brązową suknię, a na niej niebieski płaszcz. Na głowie ma chustę w kolorze biało-niebieskim. Dzieciątko odwraca główkę w kierunku trzech króli, podnosząc ku nim wzrok. Święty Józef stoi z tyłu z wiązką chrustu w prawej ręce, patrząc na najstarszego z króli. Jego wierzchnia szata jest czerwona, a spodnia – szara. W lewym dolnym rogu, tuż przy stopach świętego Józefa, leży w trawie siekiera – zapewne rekwizyt cieśli.

Najstarszy król ma na głowie turban, trzyma w dłoniach otwartą szkatułkę z mirrą, a swoją koronę w formie wieńca z kwiatów lilii i różyczek złożył na trawie przed Maryją z Dzieciątkiem, pod stopami anioła. Wierzchnią szatę ma czerwoną, a spodnią – niebieską, zakończoną na dole ozdobnym pasem wysadzanym drogimi kamieniami.

Drugi król jest w rycerskiej zbroi, ma na głowie hełm z podniesiona przyłbicą, przy boku miecz w pochwie, bogato zdobionej drogimi kamieniami, w prawej dłoni złotą kadzielnicę, a w lewej – koronę, która przypomina zamek warowny z licznymi basztami. Na dole spod kolczugi wystaje czerwona szata.

Trzeci król jest czarnoskóry, w prawej dłoni trzyma złotą baryłkę, w lewej koronę, wyobrażającą prawdopodobnie dwanaście przylegających do siebie bram Nowego Jeruzalem, ozdobionych drogimi kamieniami i z wyrytymi wizerunkami gałązek. Głowę ma owiniętą długim pasem materiału – białego po stronie zewnętrznej, a niebieskiego po stronie wewnętrznej – który zwisa swobodnie w dół, a następnie, okręcony wokół nadgarstka, sięga na dole mniej więcej do kolan. Na dolnym odcinku tego pasa widać ornament roślinny. Również dolna część jego czerwonej szaty ma roślinny ornament, w którym środek kwiatów stanowi krąg siedmiu pereł.

Wszystkie postacie mają takie same delikatne aureole z białych kropek zagęszczających się na obwodzie – u Jezusa aureola jest mniejsza, odpowiednio do jego dziecięcych rozmiarów.

Interpretacja obrazu

Najpierw należałoby ustalić, jaką właściwie rzeczywistość przedstawia ten gobelin. Kluczem do tego wydaje się postać anioła z gwiazdą w dłoniach. Ta gwiazda to, oczywiście, Gwiazda Betlejemska. Gwiazda na niebie, za którą szli trzej magowie – chce nam powiedzieć artysta – to tylko ziemski przejaw działania anielskiego. I nie ma w takim stwierdzeniu niczego nadzwyczajnego – istotne jest natomiast, że na gobelinie widzimy tego anioła, a to znaczy oglądamy całe wydarzenie od podszewki, czyli tak, jak przedstawiało się ono z nieba.

W takim układzie istotna staje się symboliczne znaczenie lilii i róż. Skoro anioł jest otoczony od obu stron białymi liliami, to znaczy, że te lilie symbolizują bezcielesne rejony czystego ducha – sferę anielską, zwaną niebem. Ale wydarzenie, które oglądamy na gobelinie, związane jest jak najściślej z Wcieleniem, a to znaczy z innym niż czysto duchowe życiem, którego symbolem jest krew i jej czerwony kolor. W ten sposób lilia przemienia się w różę barwy czerwonej (albo różowej, jeżeli połączymy biel lilii z czerwienią krwi).

Zwróćmy teraz uwagę na koronę złożoną na ziemi przez najstarszego króla. Ma ona, jak mówiłem, postać wieńca splecionego z białych lilii i czerwonych róż. Białe lilie mają barwę anioła, a czerwień jest barwą królewskiego płaszcza. Patrząc na grupę, którą tworzy najstarszy król z aniołem, można dojść do wniosku, że ta korona na ziemi jest ich wspólną koroną, przez co i oni łączą się w jedną całość.

W związku z tym można zapytać, kto właściwie jest ojcem Jezusa Chrystusa? Powiada się o Chrystusie, że jest Synem Bożym, co rozumie się zwykle w ten sposób, że jego ojcem jest Bóg Ojciec. Podczas Zwiastowania archanioł Gabriel mówi jednak do Maryi: „Duch Święty zstąpi na ciebie i moc Najwyższego zacieni cię” (Łukasz 1 35). Przy niepokalanym poczęciu Syna Najwyższy (Bóg Ojciec) współdziała więc z Duchem Świętym i korzysta też z pomocy archanioła Gabriela. Wszystko to może być pomocne przy interpretacji tego gobelinu, na którym układ jest taki, jakby Dzieciątko Jezus miało dwie pary rodziców: po lewej stronie Józefa z Maryją, a po prawej – najstarszego króla z aniołem. Święty Józef i najstarszy król są zapewne celowo do siebie upodobnieni. A poza tym ten król jako najstarszy jak najbardziej nadaje się na reprezentanta Boga Ojca.

Idąc dalej tym tropem, musimy zauważyć, że i dwaj dalsi królowie są otoczeni liliami, a to oznacza, że oglądamy ich jako istoty niebiańskie. Można potraktować ich wszystkich jako Trójcę Świętą, w ramach której ten drugi król z mieczem jest Synem Bożym, Chrystusem, który wszak mówił o sobie, że nie przynosi pokoju tylko miecz, a trzeci król – Duchem Świętym. Ducha Świętego można tu widzieć w kontekście trzech epok zgodnie z koncepcją Joachima z Fiore: Epoki Ojca, Epoki Syna i Epoki Ducha Świętego, która kończy cały cykl, podobnie jak Nowe Jeruzalem opisane w Apokalipsie.

Można też przyjąć inny klucz interpretacyjny, zgodnie z którym najstarszy król reprezentuje Wschód, ten środkowy Zachód, a ostatni, czarnoskóry – Południe (Afrykę). W takim układzie gwiazda w dłoniach anioła byłaby pewnie gwiazdą polarną, czyli reprezentowałaby Północ (w każdym razie w naszej epoce, bo dwa tysiące lat temu niebo przedstawiało się inaczej).

Natomiast interpretacja trzech magów jako Trójcy Świętej byłaby analogią odwiedzenia Abrahama przez trzech mężów, którzy przepowiedzieli mu, że jego stara żona Sara urodzi syna (Izaaka) – scenę tę uwiecznił Andriej Rublow na swojej najsłynniejszej ikonie „Trójca Święta”.

W mojej interpretacji, opartej na przyporządkowaniu strefy białych lilii niebu, a strefy czerwonych róż ziemi, ciemny las w tle będzie miał, oczywiście, znaczenia piekła, świata podziemnego. Musi to być znaczący element gobelinu, ponieważ taki las nie ma raczej żadnego związku z krajobrazami Ziemi Świętej ani z ikonografią pokłonu trzech króli. Ale też w tym ciemnym lesie, poza drzewami i trawą. nie widać niczego szczególnego, co by potwierdzało lub obalało taką interpretację.

Prerafaelici, Gwiazda Betlejemska obraz Edward Burne-Jones, ok. 1885-1890, akwarela

Kup obraz na płótnie - Gwiazda Betlejemska, Edward Burne-Jones

Jeżeli podoba Ci się ten wpis, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię.