Galeria obrazów Zwiastowanie Pańskie – jest to jeden z najpopularniejszych motywów w malarstwie europejskim. W religii chrześcijańskiej słowo „zwiastowanie” (ang. Annunciation) oznacza powiadomienie Marii przez archanioła Gabriela o tym, że będzie matką Jezusa Chrystusa. Temat zwiastowania Bogurodzicy w sztuce towarzyszył chrześcijaństwu od zarania jego dziejów i był jednym z ulubionych tematów malarstwa religijnego. Przedstawienia te miały wyjątkową rangę i umieszczane były zazwyczaj w głównych ołtarzach świątyń. Obrazy ze sceną Zwiastowania były bardzo bogate w treść, co stawia scenę Zwiastowania w rzędzie najważniejszych tematów w sztuce sakralnej czasów nowożytnych.

Temat zwiastowania zaczerpnięty jest z Ewangelii według świętego Łukasza (1, 26-38). Zgodnie z relacją ewangelisty Bóg posłał archanioła Gabriela do Nazaretu, do Marii, panny poślubionej Józefowi. Archanioł powitał ją słowami, które doskonale znamy z modlitwy: „Bądź pozdrowiona, łaską obdarzona, Pan z tobą, błogosławionaś ty między niewiastami”, a następnie oznajmił jej, iż pocznie i urodzi syna, któremu ma nadać imię Jezus i który będzie nazywany Synem Najwyższego. Maryja jest zdziwiona, gdyż nie wie, jak miałoby się to stać, skoro jest jeszcze dziewicą. Archanioł Gabriel wyjaśnia: „Duch Święty zstąpi na ciebie i moc Najwyższego zacieni cię. Dlatego też to, co się narodzi, będzie święte i będzie nazwane Synem Bożym”. A Maryja odpowiada: „Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa twego.”

Najdawniejszy wizerunek tego typu, z II wieku, zachował się w katakumbach św. Pryscylli. Dziś przedstawienie Zwiastowania Pańskiego znajdziemy w niemal każdym ważniejszym europejskim muzeum. Scenę Zwiastowania uwiecznili w swoich dziełach najwięksi mistrzowie pędzla jak Giotto, Fra Angelico, Leondardo da Vinci, El Greco, Botticelli, Tycjan i wielu innych. Trudno by było wymienić nawet najważniejsze dzieła ukazujące to wydarzenie. Inspirowało ono zarówno tych wielkich malarzy, którzy przeszli do historii sztuki, jak i mniej znanych, którzy pozostawili swe obrazy w licznych świątyniach.

Motyw Zwiastowania szczególnie rozwinął się w dobie gotyku, kiedy powstał kanon określający sposób przedstawiania tego tematu, charakterystyczny dla sztuki średniowiecza, a później wczesnego renesansu. Od talentu malarza zależało już, jak przedstawi klimat tej wyjątkowej sceny.

Jako temat malarski Zwiastowanie jest sceną kameralną. Dzieje się zwykle w zamkniętym pomieszczeniu, w którym, jeśli chodzi o postacie przedstawione jako osoby, znajdują się tylko Maryja i archanioł Gabriel.

Ikonografia sceny Zwiastowania zawiera następujące stałe elementy:

1. Zwiastowanie odbywa się we wnętrzu mieszkalnym

Zwykle są tam dwie osoby: zwiastujący archanioł Gabriel i Maria, która stoi, siedzi lub klęczy. Czasem scena ukazana jest na tle krajobrazu.

2. Gołębica

Malowany jest z reguły Duch Święty w postaci gołębicy frunącej ku Maryi.

3. Bóg Ojciec

Rzadziej pojawia się również w scenie Zwiastowania Bóg Ojciec jako zsyłający na Maryję Ducha Świętego w postaci gołębicy.

4. Kwiat lilii

Dziewictwo Marii jest przedstawiane symbolicznie jako gałązka z kwiatami lilii, którą archanioł wręcza albo ma wręczyć Maryi. Czasem lilie stoją w wazonie.

5. Aureole

Maria i archanioł Gabriel mają na ogół wokół głów aureole, przeważnie takie same.

6. Biblia

Pobożność Marii zaznaczona jest na obrazach przedstawiających Zwiastowanie przez Biblię, którą ona właśnie czyta, trzyma w dłoniach, czy też ma gdzieś blisko siebie.

7. Układ rąk

Ważne znaczenie ma też układ rąk Marii, mający wyrażać to, że dobrowolnie zgadza się na to, co postanowił względem niej Bóg.

Czasami Zwiastowanie jest uzupełniane słowami z rozmowy archanioła Gabriela z Maryją (w malarstwie zachodnim – łacińskimi). Ciekawe, że słowa anioła pisane są w kierunku od niego do Maryi, a słowa Maryi – w kierunku odwrotnym.

Być może z tego względu archanioł Gabriel malowany jest w większości przypadków po lewej stronie obrazu, a Maryja – po stronie prawej – tak, żeby słowa Maryi, jako pisane odwrotnie, były odbierane jako odpowiedź na słowa archanioła, który zapoczątkował rozmowę.

Zdarza się też, że Zwiastowanie włączane jest w szerszy kontekst, na przykład przedstawiane jest razem z Wygnaniem z Raju – jako „kontrapunkt” do niego – albo jest elementem predelli przedstawiającej cały szereg scen związanych z historią Jezusa Chrystusa. Czasem sfruwającemu z obłoków aniołowi Gabrielowi towarzyszy cały orszak anielski z uskrzydlonymi bobaskami – amorkami (putta) podtrzymującymi przedmioty o symbolice maryjnej (kwiaty, koronę itp.).